W związku z sytuacją na granicy polsko-ukraińskiej, wywołaną atakiem Rosji na Ukrainę, prawnicy otrzymują wiele pytań o formalności jakich muszą dochować obywatele Ukrainy, aby legalnie przekroczyć granicę Polski. Pojawiają się pytania o dokumenty, zasady wjazdu z dzieckiem czy możliwości uzyskania zezwolenia na pobyt stały lub czasowy. Aplikantka radcowska Marta Wadas z naszej Kancelarii wskazuje główne zasady. Jak zaznacza - trzeba mieć jednak na uwadze, że sytuacja dynamicznie się zmienia, a wraz z nią obowiązujące przepisy. Wszystko po to, aby ułatwić uciekającym obywatelom Ukrainy wjazd do Polski, legalny pobyt i pracę zarobkową. Najprawdopodobniej będą mogli pozostać legalnie w Polsce przez kolejne 18 miesięcy.

Ograniczenia w wyjeździe z Ukrainy

Przede wszystkim, wobec tej trudnej sytuacji, należy pamiętać, że przytoczone zasady odnoszą się tylko do strony polskiej.  Przy wjeździe do Polski należy przejść kontrolę graniczną w Ukrainie, gdzie z uwagi na  obowiązujący stan wojenny i ogłoszenie powszechnej mobilizacji wyjazd jest ograniczony.

Poborowi nie podlegają jednak m.in. wymienione poniżej kategorie obywateli, podlegające co do zasady obowiązkowej służbie wojskowej:

• uznani przez komisję lekarską za czasowo niezdolnych do służby wojskowej na okres 6 miesięcy z powodu stanu zdrowia (z ponownym powołaniem na komisję),
• kobiety i mężczyźni samotnie wychowujący dziecko/dzieci do 18. roku życia, (z zastrzeżeniem, że mogą wyrazić zgodę na powołanie do służby wojskowej),
• kobiety i mężczyźni, którzy utrzymują co najmniej troje dzieci poniżej 18. roku życia,
  (z zastrzeżeniem, że mogą wyrazić zgodę na powołanie do służby wojskowej).

Wjazd do Polski

Urząd do sprawy cudzoziemców podaje, że obywatele Ukrainy mogą wjechać do Polski na podstawie:

• paszportu w ramach ruchu bezwizowego, tj. paszportu biometrycznego,
• wizy krajowej (D) lub wizy Schengen (C) lub dokumentu pobytowego wydanego przez inne państwo ze strefy Schengen,
• posiadanego zezwolenia na pobyt (czasowy, stały, rezydenta długoterminowego UE) i ważnej karty pobytu,
• wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej złożonego na polskim przejściu granicznym,
• zgody komendanta Straży Granicznej (tzw. wjazd nadzwyczajny).

W pierwszej kolejności warto wspomnieć, że dla osób wjeżdżających do Polski z Ukrainy zniesione zostały ograniczenia w związku z pandemią COVID-19, nie ma zatem konieczności posiadania szczepienia, przechodzenia testów czy poddawania się kwarantannie.

Wjazd do Polski wspólnie z dzieckiem

Aby dziecko poniżej 16. roku życia mogło przekroczyć granicę bez obecności obojga rodziców (rodziców adopcyjnych) potrzebny jest dokument potwierdzający jego tożsamość i zgoda nieobecnego rodzica. Dokument potwierdzający tożsamość to przede wszystkim paszport, ale w przypadku jego braku wystarczy okazać akt urodzenia. Odnośnie natomiast zgody rodzica, to musi to być dokument potwierdzony notarialnie. Warto wspomnieć, że dzięki natychmiastowej reakcji notariuszy, obecnie w większości polskich miast możliwe jest nieodpłatne poświadczenie zgody.

Dziecko może przekroczyć granicę bez zgody rodzica nieobecnego, gdy jest on cudzoziemcem (nie jest obywatelem Ukrainy) i jest to zapisane w akcie urodzenia dziecka.

Możliwe jest także przekroczenie granicy przez dziecko w obecności innej osoby powyżej 18. roku życia, jednak wtedy niezbędna jest notarialna zgoda obojga rodziców lub zgoda tylko jednego rodzica, jeśli drugi rodzic jest cudzoziemcem, w którym wspominano powyżej.

Dokumenty potrzebne na granicy i zasady pobytu

Na podstawie paszportu biometrycznego można przebywać w Polsce do 90 dni w ciągu każdych 180 dni, co oznacza, że jeżeli osoba przebywała w Polsce (lub innym kraju ze strefy Schengen) przez dłuższy czas, nie będzie mogła wjechać na podstawie ruchu bezwizowego. Jako, że polskie władze deklarują, że każda osoba uciekająca z Ukrainy przed wojną zostanie wpuszczona do Polski, w takim przypadku wjazd do Polski zostanie umożliwiony na podstawie zgody komendanta Straży Granicznej, udzielonej podczas przekraczania granicy.

Wiza krajowa typu “D” uprawnia do wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz do ciągłego pobytu lub do kilku następujących po sobie pobytów na tym terytorium, które trwają łącznie dłużej niż 90 dni w okresie ważności wizy i nie dłużej niż rok.

Wiza krajowa typu „D” uprawnia również do poruszania się po terytorium innych państw strefy Schengen w okresie do 90 dni w ciągu 180 dni, w okresie ważności wizy. Natomiast jednolita wiza Schengen jest ważna na obszarze strefy Schengen i uprawnia do pobytu na terytorium wszystkich państw tej strefy. Długość pobytu lub pobytów nie może przekraczać 90 dni w ciągu każdego 180-dniowego okresu.

Jeżeli osoba wjechała do Polski na podstawie zgody udzielonej przez komendanta straży granicznej, to legalny pobyt trwa 15 dni. Co do zasady, jeszcze przed upływem terminu legalnego pobytu osoby, które chcą przedłużyć swój pobyt, powinny złożyć wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy lub stały, o ile spełniają przesłanki. Co istotne, samo złożenie wniosku legalizuje dalszy pobyt aż do wydania prawomocnej decyzji wyrażającej zgodę lub odmawiającej jej wydania.

Obywatel Ukrainy może również wystąpić z wnioskiem o udzielenie ochrony międzynarodowej - jeszcze na granicy Polski lub w dowolnym oddziale Straży Granicznej. Należy jednak pamiętać, że jednym z obowiązków wnioskodawcy jest przekazanie do depozytu Szefowi Urzędu do Spraw Cudzoziemców swojego dokumentu podróży, a także pozostanie na terytorium Polski do dnia doręczenia decyzji ostatecznej w sprawie o udzielenie ochrony międzynarodowej.

18 miesięcy legalnego pobytu i ułatwienia dla społeczności ukraińskiej

Warto mieć na uwadze, że sytuacja zmienia się dynamicznie i podejmowane są coraz to nowsze działania, aby możliwie jak najbardziej ułatwić obywatelom Ukrainy przekraczanie granicy, legalny pobyt i podjęcie zatrudnienia w Polsce. Na chwilę obecną Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej zapowiada uchwalenie specustawy, na podstawie której obywatele Ukrainy, którzy wjechali do Polski 24 lutego 2022 r. lub później najprawdopodobniej będą mogli pozostać legalnie w Polsce przez kolejne 18 miesięcy. Na razie jeszcze nie wiadomo, czy takie osoby będą musiały uzyskiwać kartę pobytu czy prawo do pobytu zostanie im przyznane automatycznie z mocy prawa. Co więcej, ułatwienie będzie się odnosić także do zatrudnienia takiej osoby, bowiem zapowiada się, że pracodawca będzie musiał jedynie złożyć elektroniczne zawiadomienie o zatrudnieniu w ciągu 7 dni od rozpoczęcia pracy.

Z informacji o istocie rozwiązań ujętych w projekcie opublikowanych na stronie rządowej wynika, że ustawa będzie również określała m.in. pomoc udzielaną przez wojewodów obywatelom Ukrainy, utworzenie nowej rezerwy celowej na finansowanie wydatków w zakresie pomocy obywatelom Ukrainy. Zawierać będzie także szczególne regulacje dotyczące kształcenia, wychowania i opieki dzieci i uczniów będących Obywatelami Ukrainy, w tym wsparcia jednostek samorządu terytorialnego w realizacji dodatkowych zadań oświatowych w tym zakresie. Podkreślenia wymaga fakt, że wśród osób aktywnie udzielających pomocy na rzecz obywateli Ukrainy są także prawnicy, który nieodpłatnie pomagają już niemal w każdym mieście. Jeżeli tylko potrzebują Państwo pomocy, to z pewnością w Państwa pobliżu znajdzie się osoba, która niezwłocznie jej udzieli. Informacji o prawnikach udzielających pomocy prawnej w sprawach sytuacji osób uciekających z Ukrainy przed wojną można szukać m.in. na stronach Okręgowych Izb Radców Prawnych oraz Okręgowych Rad Adwokackich.